W dniu 24 marca 2020 roku weszła w życie nowelizacja ustawy Prawo upadłościowe wprowadzająca istotne zmiany w odniesieniu do m.in. upadłości konsumenckiej. Zmiana w przepisach jest skoncentrowana w głównej mierze wobec przesłanek ogłaszania upadłości osób fizycznych oraz przebiegu postępowania upadłościowego.
Nowelizacja liberalizująca przesłanki uwzględnienia wniosku o ogłoszenie upadłości ma szczególne znaczenie dla osób fizycznych oraz przedsiębiorców prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą, których sytuacja finansowa uległa znacznemu pogorszeniu z uwagi na wprowadzony rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 20 marca 2020 roku stan epidemii oraz konsekwencje z niego wynikające. Złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości będzie bowiem w najbliższej perspektywie czasowej niejednokrotnie najrozsądniejszym krokiem, który winien podjąć konsument lub przedsiębiorca, który stał się niewypłacalny na skutek – przykładowo – konieczności zamknięcia swojego zakładu pracy lub niemożności dokonania spłat zaciągniętych kredytów i pożyczek z uwagi na utratę pracy.
Istotne zmiany w zakresie badania przez sąd przesłanek do ogłoszenia upadłości dłużnika
Przechodząc do omówienia kluczowych zmian w tej materii, należy przypomnieć, iż w poprzednim stanie prawnym (Art. 4914 Prawa Upadłościowego) Sąd oddalał wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. Sąd oddalał również wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku:
1) w stosunku do dłużnika prowadzono postępowanie upadłościowe według przepisów tytułu niniejszego, jeżeli postępowanie to zostało umorzone z innych przyczyn niż na wniosek dłużnika,
2) ustalony dla dłużnika plan spłaty wierzycieli uchylono na podstawie przepisu art. 49120,
3) dłużnik, mając taki obowiązek, wbrew przepisom ustawy nie zgłosił w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości,
4) czynność prawna dłużnika została prawomocnie uznana za dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli
– chyba że przeprowadzenie postępowania jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi.
Ponadto Sąd oddalał wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku w stosunku do dłużnika prowadzono postępowanie upadłościowe, w którym umorzono całość lub część jego zobowiązań, chyba że do niewypłacalności dłużnika lub zwiększenia jej stopnia doszło pomimo dochowania przez dłużnika należytej staranności lub przeprowadzenie postępowania jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi.
Sąd oddalał również wniosek, jeżeli dane wskazane we wniosku o ogłoszenie upadłości, były niezgodne z prawdą lub niezupełne.
Według przepisów obowiązujących od 24 marca 2020 r. sąd na etapie ogłaszania upadłości będzie badał wyłącznie przesłankę w postaci niewypłacalności dłużnika rozumianej jako stan, w którym dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych (art. 11 ust. 1 Prawo upadłościowe). Co istotne, Sąd na tym etapie nie będzie już badał przyczyn niewypłacalności, w tym czy powstała ona w wyniku zawinionego zachowania dłużnika. Tym samym, upadłość będzie mogła ogłosić każda osoba, która dopełniła wszystkich procedur formalnych.
Powyższe nie oznacza jednak, że sąd nie będzie w ogóle badał negatywnych przesłanek ogłoszenia upadłości dłużnika. Ich analiza przeniesiona została na etap po likwidacji majątku upadłego. Ma to o tyle istotne znaczenie, iż fakt zawinionego doprowadzenia do niewypłacalności (w postaci winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa) będzie brany pod uwagę przy określeniu długości planu spłat wierzycieli. W takiej sytuacji plan spłaty wierzycieli będzie musiał być ustalony na okres od minimum trzech do maksymalnie siedmiu lat.
W momencie, gdy sąd ustali, iż dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień w sposób celowy (w szczególności przez zamierzone trwonienie majątku), będzie miał możliwość odmowy ustalenia planu spłaty lub umorzenia zobowiązań bez planu spłaty. Należy bowiem pamiętać, iż celowe doprowadzenie do niewypłacalności zakłada działanie intencjonalne, ukierunkowane na doprowadzenie do swojej niewypłacalności. Trwonienie części składowych majątku należy rozumieć jako wyzbywanie się własnego mienia kosztem wierzycieli, w szczególności poprzez dokonanie darowizn. Konsekwencją takiego zachowania dłużnika będzie brak jego oddłużenia. Z analogicznym rygorem będzie się musiał liczyć się upadły, w stosunku do którego w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości prowadzono postępowanie upadłościowe, w którym umorzono całość lub część jego zobowiązań.
Z uwagi na wprowadzenie nowego modelu upadłości konsumenckiej na etapie rozpoznawania wniosku sąd nie będzie także badał, czy dłużnik w okresie ostatnich dziesięciu lat (mając taki obowiązek) nie zgłosił w terminie wniosku o upadłość.
Zaktualizowane brzmienie Prawa upadłościowego wskazuje także, iż negatywną przesłanką ogłoszenia upadłości nie będzie prawomocne uznanie, iż dłużnik w ostatnich dziesięciu latach dokonał czynności prawnej z pokrzywdzeniem wierzyciela. Należy jednak do tej zmiany podejść z dużą dozą ostrożności, albowiem takie zachowanie dłużnika znacznie wpłynie na wydłużenie okresu planu spłaty wierzycieli, a w ekstremalnych wypadkach może to wpłynąć na ostateczną odmowę oddłużenia. Zamierzone przez dłużnika pokrzywdzenie wierzycieli może bowiem zostać zakwalifikowane przez sąd jako celowe doprowadzenie do niewypłacalności dłużnika.
Ogłoszenie upadłości w stosunku do przedsiębiorcy prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą.
Istotna zmiana zachodzi również dla osób prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą, albowiem będą oni w postępowaniu upadłościowym traktowani w taki sam sposób jak konsumenci. W dotychczasowym stanie prawnym jednoosobowych przedsiębiorców zasadniczo stawiano na równi ze spółkami prawa handlowego, a co za tym idzie – z częstokroć występującej przyczyny, tj. niewystarczających środków na pokrycie kosztów postępowania – skutecznie oddłużali się tylko nieliczni przedsiębiorcy. Rygoryzm procedury upadłościowej jest bowiem znacznie większy w zakresie osób prawnych (i podmiotów traktowanych na równi), aniżeli w stosunku do konsumenta.
Dzięki omawianej nowelizacji jednoosobowi przedsiębiorcy otrzymają również ochronę przed bezdomnością na równych zasadach z konsumentami. Z pieniędzy uzyskanych ze sprzedaży domu lub mieszkania dłużnika wydzielana będzie bowiem kwota odpowiadająca przeciętnemu dwuletniemu czynszowi za najem w tej samej miejscowości.
Drobni przedsiębiorcy (prowadzący gabinety dentystyczne, salony fryzjerskie, gabinety kosmetyczne) będą mogli zatem ogłosić upadłość na podobnych zasadach jak zwykły Kowalski – niezależnie od tego, że obecnie prowadzą działalność gospodarczą. O szczegółowych zmianach dotyczących upadłości konsumenckiej wspomniano w poprzedniej części analizy.
Uproszczona procedura postępowania upadłościowego
Kolejną zmianą wprowadzoną w Prawie upadłościowym jest wprowadzenie przez ustawodawcę trzech trybów postępowania upadłościowego wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej (a pewnym zakresie także prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą).
- Tryb zwykły- skierowany głównie do dłużników, których sytuacja finansowa jest bardziej złożona, chociażby ze względu na znaczną ilość wierzycieli, istnienie wierzytelności spornych lub posiadanie przez dłużników dużego majątku. Postępowanie to będzie podobne do tego, które jest aktualnie prowadzone wobec przedsiębiorców na zasadach ogólnych.
- Tryb uproszczony– przeznaczony dla dłużników praktycznie nie posiadających żadnych aktywów (lub posiadających aktywa nadające się do szybkiej likwidacji), których sytuacja prawna nie jest skomplikowana. W trybie uproszczonym będą również mogli ogłosić swoją upadłość jedynie konsumenci oraz osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą.
W nowym trybie nie będzie powoływany sędzia-komisarz. Zwiększony natomiast zostanie zakres uprawnień syndyka, do którego bezpośrednio zgłaszane będą wierzytelności. Syndyk po likwidacji majątku upadłego (o ile taki będzie) sporządzi projekt planu spłaty wierzycieli obejmujący listę wierzytelności oraz plan podziału.
Będzie to procedura odformalizowana, co ma służyć przyspieszeniu całego postępowania. Ustawodawca założył bowiem, że w trybie uproszczonym okres od dnia ogłoszenia upadłości do dnia ustalenia planu spłaty wierzycieli nie powinien trwać dłużej niż 6 miesięcy. Czas przekraczający zostanie zaliczony do okresu spłaty wierzycieli. W konsekwencji jeżeli plan spłaty nie zostanie ustalony w terminie półrocznym od ogłoszenia upadłości, to przewlekłość ta nie spowoduje przedłużenia czasu trwania całego postępowania. Jest to rozwiązanie korzystne dla upadłego, który nie ponosi negatywnych skutków wydłużenia okresu likwidacji majątku. Powyższa zmiana będzie miała fundamentalne znaczenie w kontekście odciążenia sądów od obsługi najprostszych spraw, kosztem działań syndyka.
- Tryb układowy –dedykowany dla dłużników chcących uchronić posiadany przez nich majątek, co będzie możliwe, jeżeli na zwołanym zgromadzeniu wierzycieli zostanie zawarty układ pod kontrolą nadzorcy sądowego i następnie zatwierdzony przez sąd. Układ będzie zawierany na okres maksymalnie 5 lat.
Na ten moment z uwagi na wprowadzony stan epidemii ciężko przewidzieć, kiedy sądy wrócą do normalnego trybu działania, jednakże na skutek likwidacji negatywnych przesłanek (np. umyślności czy rażącego niedbalstwa w doprowadzeniu do niewypłacalności) sądy będą mogły orzekać na posiedzeniu niejawnym. Prowadzi to do wniosku, iż pomimo utrudnień w funkcjonowaniu sądy mogą bez przeszkód rozpoznawać wnioski o ogłoszenie upadłości wniesione po 25 marca 2020 roku.
W kontekście wniosków o ogłoszenie upadłości wniesionych przez nowelizacją należy podkreślić, iż w stosunku do nich stosuje się przepisy dotychczasowe, z wyjątkiem wskazanych w ustawie regulacji dotyczących likwidacji masy upadłości, które stosuje się w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą.
Z kolei w sprawach, w których przed dniem wejścia w życie ustawy wpłynął wniosek o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego albo wniosek o zatwierdzenie układu w postępowaniu o zatwierdzenie układu, stosuje się zmieniane przepisy ustawy – Prawo restrukturyzacyjne, w brzmieniu nadanym znowelizowaną ustawą.
Podsumowując, po nowelizacji przepisów uzyskanie statusu upadłego stanie się dużo bardziej osiągalne niż dotychczas, jednak trudniej będzie oszacować, jakim rezultatem zakończy się postępowanie upadłościowe wobec dłużnika. Co za tym idzie, liczba ogłaszanych wobec konsumentów oraz osób prowadzących jednoosobowe działalności gospodarcze ulegnie znacznemu zwiększeniu. Wprawdzie w ostatnich latach liczba upadłości konsumenckich w Polsce mocno wzrosła (przykładowo w 2019 r. ogłoszono ją wobec ok. 7,2 tys. osób, rok wcześniej bankructw konsumentów było ponad 6,5 tys.), niemniej jednak omawiana nowelizacja ma w obecnej sytuacji gospodarczej bardzo duże znaczenie. Złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości z uwagi na zminimalizowany rygoryzm będzie bowiem niejednokrotnie „ostatnią deską ratunku” dla konsumentów oraz przedsiębiorców, którzy nie poradzili sobie z obecnie panującym kryzysem.
