Choć na stronach rządowych wskazuje się, że zagrożenie związane z koronawirusem spowodowało opracowanie szeregu rozwiązań, które mają pomóc i ograniczyć jego rozprzestrzenianie, tak obecnie (tj. do 12 marca 2020 r.) rząd pomimo zapowiedzi nie opracował jeszcze żadnej regulacji mającej na celu zapobieżenie skutkom gospodarczym spowodowanym epidemią koronawirusa, czy też systemu wsparcia dla organizatorów imprez. Wobec powyższego odpowiedź na powyższe pytanie na dzień dzisiejszy (12.03.2020r.) jest przecząca, zgodnie bowiem z obowiązującym prawem w Polsce brak jest podstaw do dochodzenia odszkodowania przez organizatora imprezy masowej/innej niż impreza masowa od Skarbu Państwa (co zostało szczegółowo opisane poniżej).
W celu udzielenia odpowiedzi na powyższe pytanie, w pierwszej kolejności należy wskazać, że w polskim systemie prawnym funkcjonują dwa reżimy odpowiedzialności tj. odpowiedzialność ex contractu (najogólniej rzecz ujmując jest to odpowiedzialność wynikająca z wadliwego wykonania bądź niewykonania umowy) oraz odpowiedzialność ex delicto (odpowiedzialność cywilnoprawna wynikająca z czynu niedozwolonego). Czyn niedozwolony, na gruncie prawa cywilnego to działanie lub zaniechanie, których następstwem jest szkoda, przy czym działanie lub zaniechanie sprawcy nie musi być zawinione, co oznacza, że sprawca deliktu ponosi odpowiedzialność na zasadzie ryzyka. Co oczywiste, dalsze rozważania będą dotyczyły tego drugiego reżimu odpowiedzialności (tj. odpowiedzialności ex delicto), gdyż Skarb Państwa oraz organy i jednostki samorządu terytorialnego odpowiadają wobec obywateli za wyrządzoną szkodę na zasadzie ryzyka.
Zgodnie z kodeksem cywilnym (art. 417-421 k.c.), o ile odpowiedzialność ta nie została uregulowana w innych przepisach, Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego ponosi odpowiedzialność za:
- szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej,
- wydanie aktu normatywnego niezgodnego z konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą,
- wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji o ile stwierdzono ich niezgodność z prawem we właściwym postępowaniu również w sytuacji, gdy prawomocne orzeczenie lub ostateczna decyzja zostały wydane na podstawie aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.
Ustawodawca (art. 4172 k.c.) przewiduje również możliwość powstania odpowiedzialności Skarbu Państwa, organu lub jednostki samorządu terytorialnego na zasadzie słuszności, tj. w sytuacji, gdy przez zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej została wyrządzona szkoda na osobie, gdy okoliczności, a zwłaszcza niezdolność poszkodowanego do pracy lub jego ciężkie położenie materialne, wskazują, że wymagają tego względy słuszności.
W sytuacji odwołania na podstawie decyzji organu rządowego imprezy masowej (w rozumieniu ustawy z dnia 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych, Dz.U. 2009 Nr 62, poz. 504 t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2171, dalej również: „ustawa o imprezach masowych”) z uwagi na zagrożenie epidemiologiczne, po stronie organizatora niewątpliwie powstanie szkoda. Szkodą organizatora może być np. utrata zysków ze sprzedaży biletów lub najmu miejsc wystawczych jak również powiększenie długu np. wobec właściciela obiektu, w którym miała odbyć się impreza.
Zatem, wydawać by się mogło, że odwołanie imprezy masowej z uwagi na zagrożenie epidemią jest zdarzeniem powodującym szkodę po stronie organizatora, a odpowiedzialny za tę sytuację będzie Skarb Państwa.
Jednakże, aby można było mówić o odpowiedzialności Skarbu Państwa wobec organizatora imprezy, to poza zaistnieniem szkody należy wykazać związek przyczynowo – skutkowy pomiędzy zdarzeniem wywołującym szkodę a zachowaniem sprawcy. Zachowanie sprawcy musi być przy tym niezgodne z prawem. Odpowiedzialność sprawcy może powstać wyjątkowo również, gdy działał zgodnie z prawem, ale na jego skutek osoba poszkodowana znalazła się w ciężkim położeniu materialnym. Ponadto, w sprawie nie mogą istnieć przesłanki egzoneracyjne (tj. okoliczności wyłączające odpowiedzialność sprawcy).
Odwołanie imprez masowych, zgodnie z ustawą z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (dalej również: „specustawa”) ma nastąpić w drodze wydania przez określone w niej ograny władzy państwowej decyzji administracyjnych. Powyższe oznacza, że jeżeli decyzja o odwołaniu imprezy masowej zostanie wydana przez organ wskazany w specustawie, to będzie zgodna z prawem, zatem odpowiedzialność Skarbu Państwa nie powstanie. Odpowiedzialność Skarbu Państwa mogłaby powstać, jeżeli we właściwym postępowaniu (zainicjowanym przez poszkodowanego) stwierdzono by niezgodność z prawem ostatecznej decyzji w przedmiocie odwołania imprezy. Jak wspomniano powyżej ustawodawca wyjątkowo przewiduje możliwość dochodzenia odszkodowania od Skarbu Państwa z wyłączeniem przesłanki bezprawności działania, jednak będą to sytuacje szczególne, zatem nie każdy organizator imprezy masowej będzie mógł skutecznie dochodzić odszkodowania za jej odwołanie powołując się na zasady słuszności.
W tym miejscu wskazać należy, że nie ma różnicy w zakresie uprawnień organizatorów imprez masowych oraz organizatorów imprez innych niż imprezy masowe (min. imprez artystycznych i rozrywkowych w rozumieniu ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, Dz.U. 1991 Nr 114, poz. 493, t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 194, dalej również: „ustawa o działalności kulturalnej”) do dochodzenia od Skarbu Państwa ewentualnych roszczeń odszkodowawczych z tytułu odwołania tych imprez.
Różnica w sytuacji prawnej organizatorów różnego rodzaju imprez polega na tym, że specustawa nie daje organom władzy państwowej uprawnienia do odwołania w drodze decyzji administracyjnej imprez innych niż imprezy masowe tj. organy państwowe nie są władne by odwołać imprezy artystyczne i rozrywkowe. Zgodnie z art. 37 ust. 2 ustawy o działalności kulturalnej to Wojewoda może z powodu klęski żywiołowej lub w celu zapobieżenia epidemii albo ze względu na żałobę, na czas niezbędny, zarządzić zawieszenie organizowania imprez artystycznych i rozrywkowych na terenie województwa lub jego części. Zatem w grę wchodzi czasowe zawieszenie, a nie odwołanie imprez artystycznych oraz rozrywkowych i to wyłącznie w obrębie danego województwa. Konkludując, jeżeli właściwy Wojewoda wyda zarządzenie o zawieszeniu imprez artystycznych i rozrywkowych, a w stosownym postępowaniu nie zostanie stwierdzone, że zarządzenie jest niezgodne z prawem to analogicznie jak w sytuacji imprezy masowej – organizatorowi imprezy artystycznej lub rozrywkowej nie będzie przysługiwało roszczenie o odszkodowanie do Skarbu Państwa.
Niezależnie powyższego, nawet gdyby przyjąć, że Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność wobec organizatora z tytułu odwołania imprezy masowej bądź imprezy artystycznej czy też rozrywkowej, to odwołanie imprezy w sytuacji realnego zagrożenia rozprzestrzenienia się epidemii będzie stanowiło przesłankę egzoneracyjną tj. okoliczność wyłączającą odpowiedzialność Skarbu Państwa.
W tym miejscu należy wskazać, że ochrona wolności i praw człowieka jest gwarantowana w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, jednakże ochrona ta może ulec osłabieniu na skutek konieczności ochrony ważniejszego dobra jakim jest zdrowie publiczne (art. 68, 31 ust. 3 oraz 53 ust. 5 Konstytucji), co konsekwentnie wyklucza możliwość dochodzenia odszkodowania od Skarbu Państwa przez organizatorów imprez masowych i innych z tytułu odwołania imprezy spowodowanego zagrożeniem rozprzestrzenienia się epidemii.
Podsumowując, tak jak wskazano na początku, zarówno organizator imprezy masowej jak i organizator wydarzenia kulturalnego na dzień dzisiejszy (12.03.2020r.) nie jest uprawniony do dochodzenia odszkodowania od Skarbu Państwa z uwagi na odwołanie bądź zawieszenie imprezy spowodowane zagrożenie epidemiologicznym. Organizatorom nie przysługuje również żadna pomoc państwowa z uwagi na odwołanie imprez.
W obecnej sytuacji należałoby raczej rozważyć czy Skarb Państwa nie był by odpowiedzialny za wystąpienie szkody po stronie organizatora imprezy masowej lub innej z uwagi na zaniechanie odwołania bądź zawieszenia imprezy? Miejmy jednak nadzieję, że nie będziemy zmuszeni odpowiadać na to pytanie.4
