W ciągu ostatnich tygodni tematem numer jeden nie tylko w Polsce, ale również na całym świecie stało się zagrożenie spowodowane wybuchem epidemii koronawirusa (wywołującego chorobę COVID-19). Wbrew pozorom epidemia stanowi zagrożenie nie tylko dla zdrowia i życia ludzi, poważne konsekwencje jej wystąpienia będą (a właściwie już są) widoczne także we wszystkich sektorach gospodarki. Problemy spowodowane ostatnimi wydarzeniami, w tym m.in. decyzjami rządu o zakazie organizowania imprez masowych, czasowym zamknięciu ośrodków kulturalnych (tj. kin, teatrów, filharmonii), z całą pewnością negatywnie wpłynie na sytuację finansową przedsiębiorców, zwłaszcza tych małych i średnich.
Wobec powszechnie panującego chaosu informacyjnego, warto przeanalizować obecną sytuację związaną z wystąpieniem w Polsce zakażeń koronawirusem, przez pryzmat aktualnie obowiązujących przepisów prawa.
W polskim systemie prawnym funkcjonuje ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2019 r. poz. 1239 i 1495 oraz z 2020 r. poz. 284 i 322). To właśnie w tej ustawie zdefiniowane zostało pojęcie epidemii.
Zgodnie z art. 2 pkt. 9 ww. ustawy przez epidemię należy rozumieć okoliczność wystąpienia na danym obszarze zakażeń lub zachorowań na chorobę zakaźną w liczbie wyraźnie większej niż we wcześniejszym okresie albo wystąpienie zakażeń lub chorób zakaźnych dotychczas niewystępujących.
Omawiana ustawa różnicuje także pojęcie epidemii od pojęcia stanu epidemii. Zgodnie z art. 2 pkt. 10 tej ustawy przez stan epidemii należy rozumieć sytuację prawną wprowadzoną na danym obszarze w związku z wystąpieniem epidemii w celu podjęcia określonych w ustawie działań przeciwepidemicznych i zapobiegawczych dla zminimalizowania skutków epidemii.
O ile zatem epidemia określa zaistniałą sytuację faktyczną, o tyle stan epidemii to pojęcie określające sytuację prawną, która dla swojego zaistnienia wymaga wydania przez określony organ stosownej decyzji. Inaczej rzecz ujmując, dopóki w danym miejscu mamy do czynienia z epidemią, a nie formalnie ogłoszonym stanem epidemii, nie mogą zostać tam wdrożone ograniczenia (w tym m.in. ograniczenia swobód obywatelskich) mające zapobiegać rozprzestrzenianiu się epidemii, określone w dalszych przepisach powołanej wyżej ustawy.
Kluczowe z perspektywy omawianej problematyki są także pojęcia:
- stanu zagrożenia epidemicznego – przez który należy rozumieć sytuację prawną wprowadzoną na danym obszarze w związku z ryzykiem wystąpienia epidemii w celu podjęcia określonych w ustawie działań zapobiegawczych;
- zagrożenia epidemicznego – zaistnienie na danym obszarze warunków lub przesłanek wskazujących na ryzyko wystąpienia epidemii.
Stan zagrożenia epidemicznego, to podobnie jak stan epidemii, sytuacja prawna, o istnieniu której można mówić dopiero w przypadku oficjalnego wprowadzenia takiego stanu przez określone władze państwowe. Natomiast zagrożenie epidemiczne to opis sytuacji faktycznej, niepotwierdzonej decyzją organu władzy państwowej.
Z każdym z powyżej wymienionych „statusów”, jakie można przypisać określonemu obszarowi państwa, ściśle związane są przewidziane przez ustawę adekwatne środki, które mogą być stosowane przez organy władzy państwowej w celu opanowania zaistniałej sytuacji epidemiologicznej i zapobiegnięciu się jej pogorszenia. Oczywistym pozostaje przy tym, że najbardziej restrykcyjne ograniczenia mogą zostać wprowadzone jedynie w przypadku zaistnienia sytuacji prawnej stanu epidemii lub stanu zagrożenia epidemicznego, a więc po oficjalnym wprowadzeniu takiego stanu w odpowiedniej procedurze.
Jeżeli natomiast chodzi o to, czym jest pandemia, to zauważyć należy, iż polskie ustawodawstwo nie wprowadza definicji legalnej pandemii oraz stanu pandemii. Co więcej, definicji takiej trudno doszukać się także w aktach prawa międzynarodowego czy też unijnego. Z literatury przedmiotu wynika natomiast, że pandemia to epidemia choroby zakaźnej występująca w różnych środowiskach, tj. na różnych kontynentach, w tym samym czasie.
Nie sposób przy tym nie podkreślić, że 11 marca 2020 r. WHO ogłosiło, że chorobę zakaźną COVID-19 wywoływaną przez wirusa SARS-CoV-2 należy już zakwalifikować jako pandemię. Informację taką przekazał dyrektor generalny Światowej Organizacji Zdrowia dr Tedros Adhanom Ghebreyesus. Pamiętać także należy, że ogłoszona pandemia koronawirusa to stan faktyczny, a nie stan prawny.
